چه کسانی و با چه انگیزه‌هایی امروز برای دکتر محمد مصدق اشک تمساح می‌ریزند؟ به مناسبت سالگرد رویداد تاریخی ۲۸ مرداد

تاریخ تازه‌ها

یکشنبۀ گذشته ۲۸ مرداد ۱۴۰۳ هفتاد و یکمین سالگرد «کودتا» یا «رویداد» ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ بود. از چند سال پیش در سالگرد این کودتا یا رویداد، بحث‌های دامنه داری در رسانه‌های فارسی زبان داخل و خارج کشور درمی‌گیرد و این پرسش که آیا برافتادن دولت مصدق در آن روز نتیجۀ کودتا بود یا قیام ملی، گروه‌هایی از ایرانیان را از افق‌های فکری گوناگون و با انگیزه‌های سیاسی گاه متضاد رو در روی هم قرار می‌دهد. البته مورخان سرشناسی که دربارۀ این رویداد تاریخی پژوهش‌های دامنه‌دار علمی کرده‌اند وارد این دعوا نمی‌شوند.

جالب اینکه جمهوری اسلامی نیز چند سالی است پا به میدان این دعوای تاریخی گذاشته و می‌کوشد از آن بهره برداری سیاسی کند. چنان که امسال در هفتاد و یکمین سالگرد این رویداد، دادگاهی نمایشی زیر عنوان «دادگاه کودتای ۲۸ مرداد» به ریاست «قاضی مجید حسین‌زاده» به راه انداخت که گویا وظیفه‌اش رسیدگی به دعوی حقوقی بیش از ۴۰۲ هزار شهروند ایرانی از بیش از ۲۰ استان کشور است‌.

به گزارش ایرنا، خبرگزاری جمهوری اسلامی، دادخواستِ این پرونده ۱۳ بند اصلی دارد که در آن‌ها به خسارت‌هایی که آمریکا و انگلیس با آن کودتا به ملت ایران زده‌اند، اشاره شده است. برپایۀ متن دادخواست، مهم‌ترین خسارت، چپاول نفت ایران و مسلط کردنِ ۲۵ سالۀ استبداد پهلوی بوده است.

در این دادگاه نمایشی که روز یکشنبه در سالگرد کوتای ۲۸ مرداد گشایش یافت، نخست رئیس دادگاه، قاضی مجید حسین‌زاده، و سپس وکیل شاکیانِ پرونده، شاهین شامی اقدم، سخنرانی کردند. وکیل شاکیان در سخنان خود از جمله گفت: کودتای ۲۸ مرداد دستور کار مشترک آمریکا و انگلیس بود که به سقوط دولت مردمی مرحوم مصدق و سلطۀ ۲۵ ساله بر مردم ایران انجامید. به لحاظ کوتاهی دولت‌ها در استیفای حقوق مادی و معنوی ملت ایران، امروز ما خودِ ملت با ارائه شکوائیه و دادخواهی، خواهان محاکمۀ دولت جنایت‌کار، غارتگر و تروریست‌پرور آمریکا در دادگاه های ذی‌صلاحیت در داخل کشور به استناد قوانین داخلی و بین المللی هستیم.

شکی نیست که هدف از برگزاری این دادگاه نمایشی بهره‌برداری سیاسی از رویداد تاریخی ۲۸ مرداد و به احتمال زیاد بستن راه هرگونه مذاکرۀ دولت کنونی با ایالات متحد آمریکاست. وگرنه، چگونه می‌توان دشمنی آشکار بنیانگذار جمهوری اسلامی را با محمد مصدق که به یکی از اصول اعتقادی رهبران این نظام تبدیل شد، فراموش کرد؟

ویدئوی سخنرانی خمینی دربارۀ مصدق و جبهۀ ملی در وبگاه او به نام «سایت جامع امام خمینی» موجود است. در آن سخنرانی، خمینی مصدق و جبهۀ ملی را گروهی مرتد می‌داند که «با اسلام و روحانیتِ اسلام سرسخت مخالف بودند». می‌گوید: وقتی مرحوم آیت الله کاشانی دید که این‌ها خلاف دارند می‌کنند و صحبت کرد، این‌ها سگی را نزدیک مجلس عینک زدند و اسمش را «آیت الله» گذاشتند! این کار را در زمان مصدق کردند که این‌ها به وجود او فخر می‌کنند. مصدق مُسلِم نبود. من در آن روز در منزل یکی از علمای تهران بودم که این خبر را شنیدم که یک سگی را عینک زده‌اند و به اسم «آیت الله» توی خیابان‌ها می‌گردانند. من به آن آقا عرض کردم که این دیگر مخالفت با شخص نیست؛ این سیلی خواهد خورد و طولی نکشید که سیلی را خورد. و اگر مانده بود سیلی بر اسلام می‌زد. این‌ها تفاله‌های آن جمعیت هستند که حالا قصاص را که حکم ضروری اسلام است «غیر انسانی» می‌خوانند. ما تکلیف‌مان با آن‌ها روشن است. هر وقت هم مصلحت بدانیم، روشنش می‌کنیم.

در آن سخنرانی خمینی از برافتادن مصدق با استفاده از تمثیل «سیلی خوردن» یاد می‌کند و پیداست که بسیار از آن خشنود است. زیرا سپس می‌‌افزاید: اگر مانده بود سیلی بر اسلام می‌زد. آیت‌الله کاشانی، چنان که خمینی به درستی می‌گوید، در سیلی زدن به مصدق سهم بزرگی داشت. او که در کارزار ملی شدن صنعت نفت پشتیبان مصدق بود، در دورۀ دوم نخست وزیری او دشمن آشتی‌ناپذیر مصدق شد. چنان که چند هفته پس از کودتا در مصاحبه‌ای با یک روزنامۀ مصری گفت: « مصدق خیانت کرد و طبق شرع شریف اسلام مجازات کسی که در فرماندهی و نمایندگی کشورش خیانت کند مرگ است». و وقتی از دست داشتن خارجی‌ها در براندازی مصدق از او پرسیدند، گفت: « تا آنجایی که من می‌دانم چنین چیزی نبوده. مصدق علیه شاه شورید و موقعیت و نفوذ شاه را در بین مردم فراموش کرد».

بازماندگان خمینی اکنون اشک تمساح برای مصدق می‌ریزند و از «سقوط دولت مردمی مرحوم مصدق» سخن می‌گویند. آنچه روز یکشنبه در دادگاه نمایشی «کودتای ۲۸ مرداد» گفته شد، ربطی به دیدگاه دشمنانۀ خمینی و پیروان وفادارش با مصدق نداشت و بیشتر برای توجیه دشمنی رهبر جمهوری اسلامی با ایالات متحد امریکا بود.

علی خامنه‌ای بارها دربارۀ مصدق و جبهۀ ملی سخن گفته است. بخشی از آن‌ها را می‌توان در وبگاه رسمی او خواند و شنید. برای مثال، او در آبان‌ماه سال ۱۳۹۶ دربارۀ مصدق و نقش آمریکا در براندازی او چنین گفت: «بعضی‌ها هستند که می‌گویند حالا یک‌ جوری، مثلاً یک ‌ذرّه، با آمریکا کنار بیاییم، شاید دشمنی‌شان کم بشود؛ نه، آمریکایی‌ها حتی به آن‌هایی هم که به آمریکا اعتماد کردند، به آمریکا امید بستند، به سراغ آمریکا رفتند برای کمک گرفتن، رحم نکردند؛ مثل دکتر مصدّق. دکتر مصدّق برای اینکه بتواند با انگلیسی‌ها مبارزه کند و در مقابل انگلیس‌ها بایستد به خیال خودش رفت سراغ آمریکایی‌ها؛ با آن‌ها ملاقات کرد، مذاکره کرد و درخواست کرد؛ به آن‌ها اعتماد کرد. کودتای ۲۸ مرداد علیه مصدّق نه به ‌وسیلۀ انگلیس بلکه به‌ وسیلۀ آمریکا در ایران انجام گرفت. یعنی این‌ها حتّی به امثال مصدّق هم راضی نیستند؛ این‌ها نوکر می‌خواهند، سرسپرده می‌خواهند، تو‌سری‌خور می‌خواهند».

خامنه‌ای در یک سخنرانی دیگر که ویدئوی آن در وبگاه‌ خود او و دیگر وبگاه‌های وابسته به او موجود است، چنین می‌گوید: «تجربۀ نهضت ملی جلو چشم ماست. در نهضت ملی دکتر مصدق به آمریکایی‌ها حسن ظن بلکه ارادت داشت. البته با انگلیسی‌ها بد بود. اما مایل نبود به آن‌ها تکیه کند. آن کسی که عامل کودتا علیه دکتر مصدق شد نه یک انگلیسی که یک آمریکایی بود. و پشت سرش بیش از دستگاه اینتلیجنت سرویس انگلیس، سیای آمریکا قرار داشت. آمریکا این جوری است. یعنی با یک نظامی، با یک حکومتی که مطلقاً دینی نبود، حتی انقلابی هم نبود نتوانستند بسازند. نهضت ملی که حکومت انقلابی نبود.

باری، بسیاری از کارشناسان معتقدند که تبدیل کردن رویداد ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ به یک دعوای تاریخی بیش از همه به سود تندروهای جمهوری اسلامی است. به گفتۀ تاریخ‌شناسان، رویدادهای تاریخی به صورت گزینشی وارد حافظۀ جمعی می‌شوند. مورخان معتقدند که جدا از فعلیتِ پیامدهای رویدادهای گذشته و، به عبارتی، اهمیت تاریخی آن‌ها برای اکنونیان، کنشگران سیاسی و فرهنگی نیز با استفاده از اوضاع و احوالِ مساعد تاریخی راه ورود آن‌ها را به حافظۀ جمعی هموار می‌کنند.

بنابراین، ایرانیانی که در پی برقرای نظامی دموکراتیک و غیردینی در کشور خود هستند بهتر است وارد این دعوای بی‌سرانجام تاریخی نشوند.