01 - محمد مصدق، سیاستمدار اشراف‌زاده

Kayvan Hosseini's radio series

سلسله برنامه‌های «سقوط»، در شصت سالگی ۲۸ مرداد، این رویداد را مفصل‌تر از همیشه خواهد کاوید. در این سلسله برنامه که تا پایان سال ۹۲ ادامه خواهد داشت، بازیگران کلیدی دهه ۲۰ و دو سال نخست دهه ۳۰ بررسی خواهند شد. شصت سال گذشته از آن روزی که ایرانیان در رادیوی ملی، صدای هیجان‌زده مهدی میراشرافی، نماینده مجلس شورای ملی را شنیدند و او پشت میکروفن با خوشحالی خبر سقوط محمد مصدق را اعلام کرد. ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲، روزی است که به پیشانی تاریخ معاصر ایران چسبیده و در کنار رویدادهایی چون کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ خورشیدی، اشغال ایران در شهریور ۲۰، سرکوب اسلامگرایان در خرداد ۴۲ و انقلاب اسلامی در سال ۵۷، یکی از نقاط عطف سرنوشت قرن بیستمی ایرانیان است. یکی از آن روزها که گویی مسیر تاریخ تغییر می‌کند و تأثیراتش برای همیشه در سیر تحولات، جاری می‌ماند. در این ۶۰ سال، آنچه در ۲۸ مرداد رخ داد بارها مرور شده، بررسی شده، مقاله و کتاب شده و الهام بخش بوده برای خلق شعر و ترانه و موسیقی و آهنگ و داستان و رمان و نقاشی و سینما، و حتی اپلیکشن آیفون و کمیک‌استریپ. کمابیش برای ۲۸ مرداد و سقوط مصدق، هرکس تحلیلی دارد و حرفی برای گفتن. یکی آن را «کودتای ننگین» می‌نامد و دیگری «قیام غرور‌آفرین مردم وطن‌دوست». یکی می‌گوید آنچه در این روز رخداد مایه بدبختی همیشگی ایرانیان شد و به خاطر ۲۸ مرداد، دموکراسی از ایران رخت بربست. یکی دیگر می‌گوید هر آنچه همین امروز از ممکلت باقی مانده به خاطر همان ۲۸ مرداد است که اگر اتفاق نیافتاده بود، کمونیست‌ها کشور را به دست گرفته بودند و استقلال و تمامیت ارضی مملکت ایران را فدای خواسته‌ها و نیازهای برادر بزرگتر در آن سوی مرزهای شمالی کرده بودند. از گزاره‌های ساده‌انگارانه‌ای چون «هر چه بدبختی‌ است به خاطر نفت است» تا جملات معروف ضرب‌المثل‌گونه‌ای چون «کار کار انگلیسی‌هاست»، بازمانده‌های وقایعی هستند که در همان سال‌ها رخ دادند و آینده ایران را ترسیم کردند. این میان، گویی ایرانیان هنوز با ۲۸ مرداد به صلح نرسیده‌اند و با خیالی آسوده، وقایع این روز را لای کتاب‌های تاریخ جا نگذاشته اند. به ویژه دولتمردان ایران امروز، در اظهارنظرهایی متناقض – به رغم اینکه اسلامگرایانی هستند همسو با اسلامگرایان مخالف مصدق و موافق سرنگونی او – اما باز وقتی پای مجادله و دشمنی با ایالات متحده آمریکا پیش کشیده می‌شود، ناخنکی هم به این روز می‌زنند و با عبارت معروف «کودتای ننگین CIA»، یادآوری می‌کنند که روابط دو کشور ایران و آمریکا، هنوز گاهی سر گره ۲۸ مرداد، معطل تاریخ است. رادیو فردا در سلسله برنامه‌های «سقوط»، شصت سال پس از ۲۸ مرداد، این رویداد را مفصل‌تر از همیشه خواهد کاوید. در این سلسله برنامه، بازیگران کلیدی دهه ۲۰ و دو سال نخست دهه ۳۰ بررسی خواهند شد. از محمد مصدق، قهرمان ملی‌کردن نفت تا محمدرضاشاه پهلوی، حزب توده، اسلامگرایان، جبهه ملی و احزاب دورن این جبهه تا شرکت نفت انگلیس و ایران و دول قدرتمند بریتانیا و آمریکا، موضوعات قسمت‌های مختلف این سلسله برنامه‌ها خواهند بود. همچنین رویدادهای سرنوشت ساز دوره زمامداری محمد مصدق، مانند قیام سی تیر، تظاهرات ۹ اسفند در برابر کاخ پادشاه و خانه نخست وزیر، ترورهای سال ۳۲، بن‌بست مذاکرات نفت، انحلال مجلس و در نهایت کودتا در روزهای ۲۵ و ۲۸ مرداد، با جزئیات در این برنامه‌ها بررسی خواهند شد. و بعد از آن از تأثیرات سقوط مصدق بر نظام پادشاهی مشروطه، شخص پادشاه و سالهای زمامداری او خواهیم گفت و همچنین سرکوب خشن و گسترده منتقدان و مخالفان محمدرضاشاه پهلوی بعد از وقایع این روز. چه طرفدار مصدق و خشمگین از «کودتای ننگین» و چه شاه دوست و وفادار به «رستاخیز ملی»، و چه اگر در تلاشید بی‌طرف باشید و بی هیچ قضاوتی به ۲۸ مرداد نگاه ‌کنید، همه می‌توانید در این سلسله برنامه، در سایه تلاش بی‌طرفانه‌ای برای فهم آنچه ۶۰ سال پیش رخ داد، همراه من باشید.