فریاب خرد «۱۰» پگاه زیبا

فرهنگ اصیل ایران / The original culture of Iran

دوستان . . . چندان که نگاه می‌کنم هر سویی/در باغ روان است ز کوثر جویی/ صحرا چو بهشت است ز کوثر کم گوی/بنشین به بهشت با بهشت رویی (خیام) با تجربه‌ی مستقیم زیبایی در آغاز است، که بهروزی و شادی و نیکی پیدایش می‌یابد. در سپیده‌دم، بامداد، پگاه، اوش‌بام.. تجربه نخست زیبایی، به جای دیدن نقص و زشتی و گناه! این یکی از گرانیگاه‌های فرهنگ گوهری ایران است. خروس جان=مرغ سروش و رشن=خدای اوشین‌گاه ، واژه‌ی روز (روشنی) در اصل روج، به‌روج، بهروز بوده است، که نام خرّم یا بیدخت یا دختر وای، سیمرغ باشد. به و بهی، نام جدی یا گدی است که پیشوند بهروز و نام خرّم یا دی است. به سخن دیگر، خدای زیبایی (خرّم)، روشنی نخستین در بامداد است. کندر=سمغ=ژد که از درخت سرو کوهی گرفته می‌شود، نام دیگرش اردوج=ارتاوج یا پیرو است، که به مانای تخم ارتای خوشه، و پیرو همان خوشه‌ی پروین است که تخم همه‌ی جان‌ها باشد. سرو در فرهنگ ایران، از یک سو اصل سرسبزی و همیشه تازه شوندگی در گیتی است، و از سوی دیگر اینهمانی با انسان (شاهنامه) دارد. زنخدا خرّم، جان یا شیره‌ی سیمرغ است. از اینرو نام روز نخست هر ماه و هر سال، خرّم‌ژدا بوده است. بدینسان فلسفه‌ی ایرانی برگرفته از ویژگی شیرابه، که به هم چسباندن مهری دارد، مهر اصل زیبایی است، می‌آید. گوهر زیبایی در فرهنگ ایران ارتاست، ولی این زیبایی در خرّم پدیدار می‌شود. دو روی یک سکه‌اند. ارتا، هوچهره است. و چیتره، تخمی است که می‌چهرد. به سخن دیگر، خودش دگرگون به رخسار می‌شود. ارتای هوچهره=سریره=زیبا، نخستین عنصر هر چیزیست که در مردمک چشم نیز هست و شیرابه‌ یا آتش افروخته این چشم، نگاه می‌شود. که به‌اور نامیده می‌شد، که همان اصل بینش زیبایی خرّم باشد. خرّم در نقش‌ها همیشه آیینه‌ای در دست داشت. به مانای این است که گیتی و هرچه در اوست، این آیینه است. بهشت، ویژگی ارتاوهیشت (اردیبهشت)، سیمرغ بوده است. روی نیکو، پیر را جوان کند و جوان را کودک و کودک را بهشت. دیدن زیبایی نخست در هر چیزی که کشف گوهر خدایی چیزهاست، انسان را به مهر آن چیز می‌کشاند و خود او را به کلی دگرگون و شاد و جوانمرد و نیک می‌کند. و نیکی، زاده از تجربه‌ی زیبایی از چیزها و انسان‌ها و جانوران.. در نخستین دید به هر چیزی در گیتی است