انحلال مجلس ملی فرانسه و خطرهای نهفته در آن با نگاهی به گذشتۀ این کُنش سیاسی در فرانسه

تاریخ تازه‌ها

شامگاه یکشنبه نهم ژوئن برابر با بیستم خرداد پس از اعلام پیروزی بی‌سابقۀ راست افراطیِ فرانسه در انتخابات پارلمان اروپا، امانوئل مکرون، رئیس جمهور آن کشور، در گفتار کوتاهی انحلال مجلس ملی فرانسه را به آگاهی مردم کشورش رساند. گفته می‌شود این تصمم را او بی‌درنگ پس از پیروزی چشمگیر راست افراطی در آن انتخابات گرفته بود بی آنکه با نخست وزیر و وزیران مهم دولت رایزنی کرده باشد.

در تاریخ جمهوری پنجم فرانسه از زمان برپایی‌اش در ۱۹۵۸ تاکنون، ششمین بار است که رئیس جمهور تصمیم به انحلال مجلس ملی می‌گیرد.

نخستین بار ژنرال دوگل در سال ۱۹۶۲ چنین تصمیمی گرفت. در پنجم اکتبر آن سال اکثریت نمایندگان مجلس خواهان استعفای نخست وزیر او شدند. دوگل نپذیرفت و مجلس را منحل کرد. سپس در ۲۸ اکتبر از طریق همه‌پرسی، اصلاحی در قانون اساسی وارد کرد که بنا بر آن، رئیس جمهور می‌بایست با رأی عمومی مستقیم انتخاب شود. اکثریت نمایندگان با چنین اصلاحی مخالف بودند. اما دوگل پیروز شد.

دومین انحلال مجلس در سال ۱۹۶۸ روی داد. فرانسه شورش ماه مه ۶۸ را تازه پشت سر گذاشته بود و دوگل در مقام رئیس جمهور مشروعیتش را کم و بیش از دست داه بود. او در پی به دست آوردن مشروعیت دوباره بود. بنابراین، در ۳۰ مه ۱۹۶۸ بار دیگر مجلسی را که نمایندگانش یک سال پیش انتخاب شده بودند، منحل کرد. انتخابات ژوئن آن سال به سود گُلیست‌ها تمام شد. آنان به تنهایی اکثریت مطلق را به دست آوردند. به این ترتیب، شارل دوگل از هر دو انحلال پیروزمند بیرون آمد.

سومین انحلال مجلس به خواست فرانسوا میتران، رئیس جمهور سوسیالیست، در سال ۱۹۸۱ انجام گرفت. هنگامی که او در آن سال رئیس جمهور شد اکثریت نمایندگان مجلس ملی فرانسه از جناح راست بودند. البته او ضرورت انحلال مجلس را پیش از انتخاب شدن به ریاست جمهوری مطرح کرده بود. در انتخابات مجلس که سپس برگزار شد، میتران توانست به پیروزی نسبی دست یابد.

چهارمین انحلال مجلس را نیز میتران در سال ۱۹۸۸ انجام داد. در آن سال او پس از یک دوره همزیستی با نخست‌ وزیر و دولت راست‌گرا، دوباره به ریاست جمهوری انتخاب شد. مجلس را که اکثریت آن را جناح راست تشکیل می‌داد منحل کرد و در انتخاباتی که سپس برگزار شد توانست به اکثریت نسبی دست یابد. او نیز مانند دوگل از هردو انحلال کم و بیش سربلند بیرون آمد.

پنجمین انحلال مجلس به خواست ژاک شیراک، رئیس جمهور راست‌گرا، در سال ۱۹۹۷ انجام گرفت. او که در سال ۱۹۹۵ انتخاب شده بود نمی خواست مجلس را منحل کند. اکثریت نمایندگان مجلس که دو سال پیش انتخاب شده بودند از او پشتیبانی می‌کردند. اما بر پایۀ نظرسنجی‌ها نتایج انتخابات آیندۀ مجلس که قرار بود در سال ۱۹۹۸ برگزار شود چندان نویدبخش نبود و پیش‌بینی می‌شد که او نتواند به اکثریت دست یابد.

ژاک شیراک گمان می‌کرد که اگر انتخابات مجلس یک سال زودتر برگزار شود، شانس بیشتری برای برنده شدن دارد. در نتیجه، مجلس را منحل کرد اما او از انتخاباتی که سپس برگزار شد سرافکنده بیرون آمد. در آن انتخابات چپ‌گرایان پیروز شدند و لیونل ژوُسپن نخست وزیر شد. بنابراین، پنجمین انحلال مجلس برای رئیس جمهور فرانسه با ناکامی و نامرادی همراه شد. نتایج انتخابات شیراک را به همزیستی پنج‌ساله با نخست وزیر و دولت چپ‌گرا ناگزیر کرد.

ششمین انحلال مجلس که امروز به خواست امانوئل مکرون انجام گرفته است، ممکن است او را تا پایان ریاست جمهوری‌اش یعنی تا سه سال آینده، به هم‌زیستی با راست‌گرایان افراطی یا با چپ‌گرایان وادار کند. اگر در انتخابات آینده که نخستین دور آن در ۲۹ و ۳۰ ژوئن و دومین دور آن در ۶ و ۷ ژوئیه برگزار خواهد شد، راست افراطی اکثریت مطلق یا نسبی را به دست آورد، امانوئل ماکرون مجبور است نخست وزیری وابسته به این جریان سیاسی منصوب کند.

اما با توجه به شکل‌گیری ائتلافی از احزاب و سازمان‌های چپ‌گرا و مدافع محیط زیست، کارشناسان این احتمال را نیز می‌دهند که انتخابات آینده به پیروزی چنین ائتلافی بینجامد. گویا رهبران این احزاب و سازمان‌ها برای تشکیل این ائتلاف به توافق رسیده‌اند و قرار است در هر حوزۀ انتخاباتی نامزدی یگانه و مشترک معرفی کنند. اگر چنین ائتلافی شکل بگیرد و انتخابات آینده به پیروزی آن بینجامد، مکرون در سه سال آینده ناگزیر از همزیستی با چپ‌گرایان خواهد شد.

البته در قانون اساسی فرانسه از «همزیستی سیاسی دو جریان مخالف و متضاد» سخنی به میان نیامده و چنین وضعی در آن پیش‌بینی نشده است. بنابراین، اگر در انتخابات آینده مکرون بازنده شود، ناگزیر به همزیستی نیست. به گفتۀ کارشناسان، همزیستی دو جریان سیاسی مخالفِ هم هرگز در تصور دوگل نمی‌گنجید. هنگامی که او مجلس نمایندگان را منحل می‌کرد امیدوار بود در انتخابات پیش رو پیروز شود. اما اگر شکست می خورد، بی‌شک از ریاست جمهوری کناره‌گیری می‌کرد.

با این حال، برخلاف آنچه در شبکه‌های اجتماعی و بعضی از رسانه‌ها گفته می‌شود، در صورت پیروزی راست افراطی یا اتئلاف چپ در انتخابات آیندۀ مجلس، مکرون ناگزیر به استعفا نیست. قانون اساسی فرانسه او را در مقام رئیس جمهور و در صورت شکست در انتخابات مجلس مجبور به استعفا نمی‌کند. تنها وزیران او باید استعفا دهند.

به گفتۀ کارشناسان، مکرون ممکن است با ائتلاف چپ همزیستی کند، اما آیا حاضر خواهد بود با راست افراطی نیز در سه سال آینده همزیستی کند؟